Habla-Léxico de nuestras Gentes

        A un pueblo no solo se le conoce por su ubicación, por su paisaje, por sus casas, por sus costumbres,.. sino también por su LENGUA (que a veces une a los pueblos, pero también los puede separar en algunos casos).

       Pues, en mi pueblo –cuando nací y conocí el lenguaje que se hablaba-  era una mezcla de galego (a veces arcaico) junto a un castellano poco elaborado y con las variantes del mismo.

        Teníamos palabras muy peculiares: enxebre, enganadiña, tunda, trapalladas, panarra, aparruadas, prosmadas, aparvado, atoallado, aparruada,  zopenca, fandelo.  caralloutou, prosmadas, farrapo, palleiro, cornecelo, angazo, gavillas, chaira, lameiro, seara, eido, valado, vacariza, balado, lume, chouva, pechado, carrizo, cabalo, fentos, toxo, xesta, navizas, millo, grelos,  debagarizo, morriña, saudade, biosbardos, musarañas, cheiriño, lareira, muiño, falladas, cisco, aturar, pilgarete, zumelga, volvoreta,.. y otras que se entienden bien y muy cercanas al castellano: eu, eido, cantazo, coio, anaco, chuvia, auga, leite, y otros muy similares al castellano: ela,  meu, anoite, vinte, alí, toxal, xeixal, viño, cousas, adeus, Deus, virxe, fontiña, mazaira, soutiño, chegar,  gosto, home, muller, neno, nai, hoxe, mañan, bos días, boas noites, chamame, contame, dente, falar, deixar, escoller, vento, corpiño, sono, xuntanza,..

        Por eso quiero dedicar este capítulo especial a nuestro lenguaje, a la forma de hablar y de expresarnos. Entre ellas destacamos algunas:
Adeus: adiós.
Afiador: Afilador.
Aira: era, solar para ventar el trigo, centeno,…
Albarda: utensilio para el burro, caballo,..
Alpargata: zapatilla.
Anduriña: golondrina.
Angazo: aperio de trabajo. rastrillo.
Anduriña: golondrina.
Anxo: ángel.
Antiga: antigua.
Arranxar: pensar. pensamiento.
Aparruada: hacer una faena, torpeza.    Aparvado: atontado. semellarse: asemejarse.
Atorduado: atontado.
Atrofiado: idiota.
Atrapallarse: hablar mal, comiéndose sílabas:
Atorduado: atontado.
Aturar: aguantar.
Baixo: bajo.
Ben: bien.
Balado: muro de contención.                                                                                                                     Belas: bellas.
Berzas: coles.
Bimbios: planta para atar haces de hierba o leña.

Biosbardos: fastasmas, tontenrías.
Cabaleira: cabellera.
Cabelo: caballo.
Cadelo: perro
Cala: callar.
Canastra: cestilla.
Canastro: hórreo.
Cancela: puertecilla.
Candado: utensilio de cerrar.
Cantazo: pedrusco.   Carallo: cojones.
Carballos: robles.
Carallo: carajo.  cojones
Castrapo: mezcla de castellano y galego.
Castelo: castillo.
Ceibe: libre.
Ceo: cielo.
Cisco: basura.
Chegar: llegar.
Chan: tierra.
Chaira: tierra arada.
Cheiriño: olorcillo.
Chorar: llorar.
Chuvia. Choiva. Lluvia.
Cona: coño.
Cornecelo o cornucelo?: fruto de color negro en forma de cuerno en la espiga del centeno. Cornezuelo.
Corpiño: cuerpecito.
Cousa: cosa.
Debagariño: despacito.
Debaixo: debajo.
Deixar: dejar.
Deus: Dios.
Enganadiña: engalanada
Enganado: engañado.
Encher: llenar.
Encrenca: enclenca.
Entroido: carnaval.
Escola: escuela.
Escornaboys: escarabajo pelotero.
Escoller/coller: escoger.
Eu: yo.
Fallado: techo
Fandelo: vestido viejo. De  forma figurada hace referencia a las partes de mujer.
Fanega: medida de peso.
Fentos: helechos.
Fillo/filla: hijo/hija.
Fogueira, facheiro: Hoguera.
Fopas: zarzas.
Fora: fuera.
Fornada: hornada de panes.
Forno: horno.
Forquita: horquilla.
Fulero: poco formal.
Furado: hueco.
Furquiña/ta: horquilla.
Gavillas/gavelas: Haces ordenadas.
Gosto: a mi gusto.
Grelos: plato de comida  típico de Galicia.
Home: hombre.
Horta: huerta.
Irmao/irmá: hermano/hermana.
Lameiro: prado de hierba.
Lareira: hoguera.
Lume: fuego.
Maguar: lastimarse.
Mallar: airear el trigo en la era. Marojo: madroño.
Matanza: matar el cerdo.
Mau: mano.         Meda: construcción con haces de trigo o centeno.
Membrar: nombrar.
Mestre: maestro.
Millo: maíz.   Mistura: mezcla.
Moito: mucho.
Mollo: haz de hierba, mies,..   Morriña: añoranza profunda.
Muller: mujer.

Musarañas: Pensar en tonterías, en hadas, fantasmas,..
Nai/pai: madre-padre.
Nabizas: hojas del nabo.
Nabo: hortaliza tipo remolacha.
Noite: noche.
Lacena: Mueble cuadrado y alargado para guardar alimentos.
Narigon: apareto de hierro que apretaba las narices del toro.
Noceira. Tierra de nogales.
Ollar. ver.
Ortiga: planta.
Osos: huesos.
Ovos: huevos.
Pai/nai: padre/madre.
Paixaxe: paisaje.
Palangana: cuenco para lavarse.
Pan bregado. Pan
Pamplinadas: tonterías.
Panarra: atontado.
Pardaos: gorriones.
Pernas: piernas.
Paroleiro: hablador.
Pechar: cerrar (a porta)
Pendello: cuadra
Pequenos: pequeños.
Perigos: peligros.
Pilgarete: golfillo.
Pioxeiro: que tiene piojos.
Pomba: paloma torcaz.
Pota: caldero para cocer.
Porta: puerta.
Quente: caliente.
Rega: riego.
Rixón: panceta quemada.
Roá: tierra.
Sachar: labrar.
Saudade: Añoranza profunda.    SEARA: Heredad de mieses verdes. Eras.
Silvas: zarzas.
Souto: Tierras de robles y castaños.
Terra: tierra.
Toxal: tojo. Arbustillos con picos y flor amarilla.
Traballar: trabajar.
Trapalladas: tonterías.
Trapalleira: enrredadora.
Velliña: viejecita.
Vento: viento.
Vexo: ver.
Vinguilete: estilete, pincho.
Voltiña: vuelta.

Volvoreta: mariposa.
Xaneira: vagabundear por la noches. Los gatos.
Xestas: retamas con flores amarillas.
Xeitiño. Xeito: a modo.
Xeitosa: modosa, guapilla, que sabe hacerde todo.
Xuntanza: juntada. unión.       Xurar: jurar.
Zalamera: cameladora.
Zumelga: chica poco formalilla.
Zurripia: poco de fiar. Engañadora.

Otras palabras: cavada, raparigo, ouceira, calrrillos, porteiruga, tambillón, fonteiriña, colo, periquiños, bicos,cirria,..

muiño, carqueixas, outeiro, portiño, chousiña,….